Kapittel voor de Civiele Orden

Het Kapittel voor de Civiele Orden heeft in 2021 geadviseerd over 3978 voorstellen. 3619 voorstellen kregen een positief advies. 39 mensen werden benoemd in de Orde van de Nederlandse Leeuw en 3568 in de Orde van de Oranje-Nassau. 12 mensen ontvingen de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon.

Overzicht van de Koninklijke onderscheidingen in 2021

Het aantal onderscheidingen

Het aantal uitgereikte Koninklijke onderscheidingen lag met 3619 beduidend lager dan in de voorgaande jaren. In de jaren 2018, 2019 en 2020 lag dat aantal telkens boven de 5000. In de jaren 2015, 2016 en 2017 lag dat aantal rond de 4300.

Deze verschillen zijn voor een aanzienlijk deel te verklaren door het besluit uit 2018 om leden van de vrijwillige brandweer niet langer automatisch na twintig jaar repressieve dienst in aanmerking te laten komen voor een Koninklijke onderscheiding. 2021 was het eerste jaar dat er geen Koninklijke onderscheidingen meer werden toegekend op basis van dit ‘automatisme’. Tot 2019 leidde deze automatische decoratieverlening jaarlijks tot ruim 450 toegekende Koninklijke onderscheidingen. Vanwege een overgangsregeling lagen deze aantallen in 2019 en 2020 met ongeveer 1250 zelfs nog veel hoger.

Daarnaast heeft het Kapittel signalen ontvangen dat er voordrachten voor en uitreikingen van Koninklijke onderscheidingen werden uitgesteld vanwege de coronacrisis.

Man-vrouwverhouding

Verder lijkt er een positieve ontwikkeling gaande met betrekking tot het aantal vrouwen dat een Koninklijke onderscheiding ontvangt. In het algemeen loopt dat aantal achter op het aantal gedecoreerde mannen. Dit is opmerkelijk, omdat uit onderzoek blijkt dat vrouwen minstens evenveel vrijwillige activiteiten ontplooien als mannen. Gemiddeld ligt het percentage gedecoreerde vrouwen op 30% ten opzichte van 70% mannen. In 2021 was het percentage gedecoreerde vrouwen hoger, namelijk 34%.

Hoogleraren, mantelzorgers en sporters

Er zijn drie categorieën gedecoreerden waarvoor de aantallen in 2021 juist hoger lagen dan in de jaren daarvoor, namelijk sporters (58), mantelzorgers (17) en hoogleraren (54).

In 2021 vonden in Tokio de Olympische Spelen en Paralympische Spelen plaats. Met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is afgesproken dat sporters die een gouden medaille winnen, in aanmerking komen voor een benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Sporters die een gouden medaille bemachtigen bij drie afzonderlijke Olympische of Paralympische Spelen, komen in aanmerking voor een bevordering tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Dit heeft in 2021 geleid tot 56 uitreikingen van Koninklijke onderscheidingen. Daarnaast gebeurt het incidenteel dat sporters om andere uitzonderlijke prestaties of voor hun hele sportloopbaan een Koninklijke onderscheiding krijgen.

Sommige mantelzorgers zetten zich heel intensief in voor de zorg van één of meerdere naasten. Daarmee verlichten zij de druk op de Nederlandse gezondheidszorg. Dit heeft soms tot resultaat dat deze personen zichzelf maatschappelijk niet kunnen ontplooien: mogelijk hebben ze vanwege de mantelzorg geen tijd voor het volgen van een opleiding of het uitoefenen van betaald werk of kunnen ze zelfs in een sociaal isolement raken. Het Kapittel is van mening dat deze mensen in aanmerking komen voor een Koninklijke onderscheiding, ook als het mantelzorg betreft voor familieleden in de eerste graad. Het Kapittel beoordeelt steeds vaker voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen met deze achtergrond.

Tot slot ziet het Kapittel dat er steeds vaker wetenschappers worden voorgedragen voor een Koninklijke onderscheiding. Zij hebben een cruciale rol in de maatschappij bij het oplossen van veel maatschappelijke problemen, bijvoorbeeld op het terrein van de gezondheidszorg, het milieu en het behoud van de democratische samenleving.

Bijeenkomsten

Het Kapittel kwam in 2021 28 keer bijeen om te adviseren over voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen. Vanwege de coronacrisis waren dat voor het tweede opeenvolgende jaar digitale bijeenkomsten. Dit vond plaats via een beveiligde videoconferentie. 

In het kader van zijn voorlichtingstaak organiseert het Kapittel met enige regelmatig samen met de commissarissen van de Koning van de provincies bijeenkomsten met burgemeesters. Dit doet het Kapittel om van gedachten te wisselen over ontwikkelingen van het decoratiestelsel en de rol van de burgemeester daarin. Vanwege de coronacrisis heeft een dergelijke bijeenkomst in 2021 niet plaatsgevonden. Ook de traditionele jaarlijkse heidag, waarbij het Kapittel spreekt over beleidsmatige onderwerpen, de uitvoeringspraktijk en ontwikkelingen binnen het decoratiestelsel, kon vanwege de coronacrisis niet doorgaan.

Een lid van het Kapittel heeft samen met de secretaris en plaatsvervangend secretaris een werkbezoek gebracht aan de Bovenwindse Eilanden van het Caribisch deel van het Koninkrijk: Sint Maarten, Saba en Sint Eustatius. Zij beantwoordden tijdens dit bezoek veel vragen over de Koninklijke onderscheidingen. Verder bezochten zij een aantal vrijwilligersorganisaties. Daarnaast had dit werkbezoek als doel om de regeringscommissaris van Sint Eustatius, de gezaghebber van Saba en de gouverneur van Sint Maarten toegang te geven tot het digitale systeem voor het verwerken van Koninklijke onderscheidingen (zie hiervoor ook het hoofdstuk van dit jaarverslag over de Kanselarij der Nederlandse Orden).

Uitreikingen tijdens de coronacrisis

De coronacrisis vroeg ook in 2021 om een aangepaste vormgeving van de Algemene Gelegenheid (lintjesregen). Na afstemming met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters adviseerde het Kapittel hierover de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De Algemene Gelegenheid vond traditiegetrouw plaats op de laatste werkdag voor de verjaardag van Zijne Majesteit de Koning, te weten maandag 26 april 2021. Alle personen die een Koninklijke onderscheiding kregen, moesten die dag vóór 13.00 uur zijn gedecoreerd of geïnformeerd door de burgemeesters, gezaghebber, regeringscommissaris en gouverneurs. Om 13.00 uur werden de namen bekendgemaakt in de speciale editie van de Staatscourant. Omdat het in veel gemeenten vanwege de coronamaatregelen niet mogelijk was om voor 13.00 uur alle onderscheidingen uit te reiken is besloten dat dit nog de hele week mocht plaatsvinden, dus van maandag 26 april tot en met zaterdag 1 mei.

De wijze van uitreiken ging ook in 2021 nog op de aangepaste wijze die al in 2020 was vastgesteld. Overal in het land werden de etuis met de Koninklijke onderscheiding overhandigd, waarna de partner, een kind, kleinkind of een andere naaste de onderscheiding kon opspelden. Het leverde veel mooie en emotionele momenten op.

Tot slot konden veel beoogde uitreikingen door het jaar heen, zogeheten Bijzondere Gelegenheden, vanwege de crisis niet doorgaan. Het Kapittel vroeg in die gevallen aan de gemeente om in overleg met de voorsteller op zoek te gaan naar een andere passende gelegenheid of te kiezen voor een uitreiking bij de Algemene Gelegenheid. Hierdoor wacht een beperkt aantal onderscheidingen nog op de uitreiking.

Leden van het Kapittel voor de Civiele Orden

De leden van het Kapittel voor de Civiele Orden worden bij Koninklijk Besluit benoemd voor de duur van vier jaar. Zij kunnen eenmaal worden herbenoemd. In 2021 waren er geen wijzigingen in de samenstelling van het Kapittel.

In 2021 luidde de samenstelling van het Kapittel voor de Civiele Orden:

• Voorzitter: de heer prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer
• Lid, tevens plaatsvervangend voorzitter: mevr. mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense
• Lid: de heer H. Morsink, generaal-majoor b.d., Kanselier der Nederlandse Orden
• Lid: mevr. ir. J.M. Leemhuis-Stout
• Lid: de heer P.A.C.M. van der Velden
• Secretaris: mevr. drs. M.A.K. van Grieken